Već skoro 150 godina, u Dositejevoj 16 u Beogradu, vremenu odoleva kuća Stevana Stojanovića Mokranjca – srpskog kompozitora, horovođe, pedagoga, sakupljača narodnih melodija.
- Kuća Stevana Mokranjca danas / foto: Dušan Veselinović / presstiz.rs
Nastala je 1872. godine, kao porodična kuća uglednog građevinskog preduzimača Jakova Damnjanovića. Od 1878. do 1879. godine, zdanje je poslužilo za smeštaj Engleskog zavoda za srpsku siročad, koji je osnovao engleski doktor Henri Ciman. U to doba, zgrada je u narodu bila poznata kao „Sirotinjska kuća“.
Na samom ćošku sa Gospodar Jevremovom ulicom, kuća je izgrađena kao ugaoni objekat s podrumom, prizemljem, spratom i prostranim dvorištem. Nastala posle odvajanja srpskog društva od Turaka, sa dve glavne ulične fasade na koje je obraćena podjednaka pažnja, karakteriše je stambena kultura zapada. Uprkos veličini, predstavlja skromniju varijantu klasicizma, što potvrđuju i jednostavni fasadni detalji ispod krova i iznad prozora.
- Fasadni detalj / Pogled u dvorište / Mokranjčeva radna soba / foto: beogradskonasledje.rs / Arhiva Zavoda za zaštitu kulture Beograd
Stevan Mokranjac se uselio u ovo zdanje kada se zbog poslovnih obaveza preselio u Beograd. Radio je kao nastavnik muzike u Prvoj beogradskoj gimnaziji, nastavnik pojanja u Bogosloviji, bio je pisac folklornih studija, jedan od osnivača Gudačkog kvarteta, profesor i direktor Prve muzičke škole u Srbiji. Bio je izabran i za dopisnog člana Srpske kraljevske akademije.
- Stevan Mokranjac / foto: Milan Jovanović
Mokranjac, kao predstavnik muzičkog realizma, ostao je zapamćen po delima Opelo, Liturgija i Rukoveti – ciklusu od 15 muzičkih rapsodija – srpskih i balkanskih narodnih melodija. Sa njime na čelu, Beogradsko pevačko društvo pronelo je srpsku pesmu van granica zemlje: u Solun, Skoplje, Sofiju, Budimpeštu, Carigrad, Petrograd, Moskvu, Kijev, Berlin, Trst, Rijeku…
U Beogradu je proveo veći deo života i obogatio ga je svojim muzičkim delom. Ovde se oženio Milicom Predić, rođakom slikara Uroša Predića, i imao je veliki krug prijatelja – među njima i Aleksu Šantića, Janka Veselinovića, Svetozara Ćorovića… Noseći fes sa kićankom, duge noći je provodio po beogradskim kafanama, gde nije mnogo pio, ali bi često zapevao.
- Sa suprugom Marijom i sinom Momčilom
Stevan Mokranjac je preminuo u Skoplju 1914. godine. Posle rata, Prvo beogradsko pevačko društvo je prenelo njegovo telo u Beograd i sahranilo na Novom groblju, zajedno sa pramenom sede kose koji mu je njegova supruga, verni životni saputnik, za uspomenu odsekla na rastanku. Godine 1981. Skup stanara ove kuće, jednoglasno je podržao odluku da se zdanje proglasi za spomenik kulture, što je i učinjeno 1983. godine.
Danas, vlasništvo ove ustanove je kombinovano, što znači da je jedan deo u državnoj svojini, dok je drugi u privatnom posedu.
